Sluizencomplex Naviduct Krabbersgat, Enkhuizen

De zwevende sluis

De Houtribdijk loopt van Enkhuizen naar Lelystad en vormt de scheiding tussen het het IJsselmeer en het Markermeer. Om de scheepvaart doorgang te geven was de Krabbersgatsluis aangelegd, die het niveauverschil kan overbruggen dat soms door de stuwing van de wind ontstaat. Maar met het toenemen van het verkeer bleek dat zowel de scheepvaart als het autoverkeer met te lange wachttijden te maken kreeg.

Architectenbureau ZJA kreeg de opdracht ten oosten van de Krabbersgatsluis een ontwerp te leveren voor een nieuw sluizencomplex en het bijbehorende bedieningsgebouw.

De twee sluiskolken (elk twaalf meter breed en 120 meter lang) zweven in het landschap, een autotunnel duikt eronder door. De beroeps- en plezier vaartuigen passeren boven de hoofden van de passanten. De zwevende sluis, die als aquaduct een autoweg overspant is een uniek bouwwerk en dat leverde hier de nieuwe benaming naviduct op.

De sluizen in het landschap

Het is een weids en leeg landschap waarin dit complex is verrezen. Er zijn de hoge hemel, met de silhouetten van grote windmolens in de verte, de enorme watervlaktes aan weerszijden van de dijk en de dijk zelf, een horizontaal lichaam van gras en asfalt dat tot aan de horizon reikt. Op een smalle strook land tussen de watervlaktes zijn er nu de sluizen en de autotunnel met zijn sobere detaillering. Ze zijn versmolten met de horizontale lijnen van het landschap.

Het bedieningsgebouw bestaat uit twee delen die sterk van elkaar verschillen. Voor de functies die geen uitzicht nodig hebben is er de rechthoekige onderbouw met twee lagen, die gedeeltelijk in het talud zijn verzonken. Het is een donker stenen gebouw, onderdeel van de zware en massieve vormen van sluis en dijk. Een transparant, glazen trappenhuis laat het licht spelen tussen die zware wereld en het sluiswachtershuis.

Om vrij zicht in alle richtingen en optimale zichtlijnen in de sluiskolk te hebben is het sluiswachtershuis op een zorgvuldig berekende positie geplaatst en op hoogte gezet.  Het is gemaakt van gewelfd roestvast staal, en kan associaties oproepen met een helm, een vliegtuig of een schip. Die glanzende huid en markante vorm, rond en toch opgebouwd uit facetten, maken dat het al vanuit de verte de aandacht trekt. Het belichaamt de waakzaamheid, het overzicht en de technische controle die bij het bedienen van de sluizen hoort.

Landschappelijk en ecologisch ontwerp

ZJA maakte in samenwerking met landschapsarchitect Lodewijk Baljon een aanvullend landschappelijk en ecologisch ontwerp. De twee miljoen kubieke meter slib die moest worden afgevoerd na het afgraven van de autotunnel onder het naviduct is gebruikt voor het opspuiten van een wal in het IJsselmeer. Het werkt als een windscherm voor de maneuvrerende schepen aan de IJsselmeer-zijde van de sluis. Maar het is vooral een grote ecologische toevoeging, die flora en fauna een grote en aantrekkelijke ruimte geeft zich vrij te ontwikkelen.

Architect: ZJA
Opdrachtgever: Rijkswaterstaat
Landschapsarchitect: Lodewijk Baljon
Jaar: 2003

Project: #110