Zuidasdok, Amsterdam

Iedereen was het erover eens dat de A10 de belangrijkste barrière was die Zuidas in zijn ontwikkeling belemmerde. Vandaar het voornemen de verbrede snelweg te verzinken en te overdokken, zodat er een verbinding van een kilometer breed ontstaat met Amsterdam Zuid. De uitbreiding en vernieuwing van Station Amsterdam Zuid komt daar nog eens bij. Die zijn niet alleen noodzakelijk voor het faciliteren van de groei van het nationale treinverkeer, maar ook om de ambities van de groei van het internationale treinverkeer mogelijk te maken.

Het programma waarin dit wordt gerealiseerd heet Zuidasdok en het ontwerp voor de tunnel, het nieuwe station en de stadsomgeving daaromheen komt van architectenbureau ZJA, Team V Architectuur en BoschSlabbers Landschapsarchitecten.

De inspiratie voor het ontwerp vonden de architecten in de geschiedenis van het gebied in de eerste helft van de twintigste eeuw. Het was een stedelijk randgebied waar werd gewandeld, waar de jongens uit de stad gingen vissen. Langs de Zuidelijke Wandelweg werd gepicknickt. Hier hadden de eerste voetbalclubs hun velden, hier stond van oudsher het circus als het naar de stad kwam. Oftewel een mengsel van oud agrarisch landschap, zoals Rembrandt het nog had getekend, en een groene recreatiezone. De kernfunctie van het gebied was om ruimtelijk en zintuiglijk ervaringen te bieden die de stress van het stedelijk leven in industriële tijden verminderde.

Met dit in gedachten is het ontwerp voor de corridor met zijn verzonken snelweg, nieuwe stadsplein en station vormgegeven. Het doel was om zoveel mogelijk groen, rust, helderheid en verblijfskwaliteit te brengen in een omgeving die al gauw een stressvolle overdaad aan drukte, geluid, steen en verkeer bevat. De extra ruimte en de overdekte snelweg dragen ook bij de vermindering van geluidsoverlast en een betere luchtkwaliteit.

Het gebied waar dit alles zich afspeelt is een oost-west corridor tussen de uiteindes van twee van de beroemde groene scheggen die het stedelijk gebied van Amsterdam doorsnijden. In het westen is dat Het Amsterdamse Bos en de Nieuwe Meer met de sportvelden aan de stad, in het oosten de groene zone rond de Amstel, van Somerlust, Amstelglorie, de begraafplaats Zorgvlied, tot het Amstelpark en als toegift het Beatrixpark.

In het ontwerp wordt de snelweg aan weerszijden van de tunnel voorzien van gebolde taluds waar acacia en appelbomen staan, begroeide geluidschermen, zodat de wirwar aan op -en afritten deels achter groene coulissen verdwijnt. Door die groene en gevarieerd beplante berm gaat dit verkeersgebied vloeiend over in het Beatrixpark en de sportvelden aan het andere uiteinde van de corridor.

Een van de hinderlijkste problemen in de huidige situatie is dat de versteende omgeving van Zuidas tekort schiet in de afvoer van regenwater, zodat er veel wateroverlast ontstaat in en om het station. Het aanleggen van meer groene bermen, plantsoenen en begroeide daken is gunstig, maar onvoldoende. In het ontwerp van ZJA, Team V Architectuur en BoschSlabbers Landschapsarchitecten is een watertuin voorzien aan de zuidkant van het gebied, die in combinatie met een ondergronds waterbassin en aansluiting op waterstromen in de omgeving een grote verbetering belooft. Bovendien voegt het een levendig en aantrekkelijk element toe aan de pleinachtige stationsomgeving.

Het station is de plek waar fietsers overstappen op het openbaar vervoer. Omdat het station dat als hart van dit stedelijk gebied functioneert geen achterkant heeft, alleen maar voorkanten en de fietsers van alle kanten aankomen, zijn er aan weerszijden twee fietsstallingen, zowel overdekt als niet overdekt, in het gebied gesitueerd.

Wie komt aanlopen krijgt de indruk dat het station een kruising is tussen een overdekt winkelcentrum, een passage en een station. Dat komt door de slanke luifels, de brede doorgangen, de lichte constructies en rustige zacht-grijze kleuren van het ontwerp. Aan de zijkanten kun je naar de sporen of de trams en bussen. Vanaf de perrons zie je een groene beeldentuin, fietspaden in het groen die naar het park leiden. In het station zijn winkels en kiosken, erbuiten aan de getrapte pleinomgeving, tussen de bomen kun je op een terras zitten. Een omgeving heeft het vermogen stedelijke stress te verminderen als je er graag even blijft, omdat het er aangenaam is, afwisselend, levendig, maar met rust voor een drankje, een gesprek, even winkelen.